Stel je voor: je hebt een budget gekregen om een Amerikaans feestje mee te organiseren. De een wil een band, de ander wil een rodeostier. Weer een ander wil het zelfs allebei. “Dan wordt het ingehouden van je zakgeld en sta je in de min.” Wat volgt is een flinke ruzie. “Geen afspraken nakomen? Dan is het over anderhalve maand voor jou voorbij, pik.” “Een beetje gewichtheffen en vrouwen ongelukkig maken: is dat jouw Utopia?!’”
Zomaar een scène uit de eerste reeks Utopia. In Utopia 2, te zien vanaf maandag 4 juni, zal een nieuwe groep van vijf inwoners starten met het opbouwen van een samenleving en krijgen zij de kans om de komende maanden of misschien wel jaren zonder kleerscheuren door te komen.
De eerste reeks van het SBS-programma Utopia heeft in totaal bijna 4,5 jaar gelopen. In november 2017 werd bekend dat het programma per 1 juni 2018 zou stoppen, omdat het huurcontract van het terrein in Laren waar Utopia wordt opgenomen niet verlengd kon worden.
Bewoners startten vervolgens een petitie. Begin april 2018 werd aangekondigd dat de gemeentes Hilversum, Gooise Meren en Laren hebben meegewerkt om een nieuw stuk land te vinden waar Utopia verder kan gaan. Vanaf 4 juni zullen vijf bewoners hier beginnen om een nieuwe “ideale samenleving” op te bouwen op een terrein van één hectare groot.
De vijf kandidaten hebben hiervoor weinig middelen beschikbaar: een meer met vissen, een startkapitaal van 250 euro, een telefoon met 25 euro beltegoed en een paar houten planken en boomstammen. De inwoners mogen wel van thuis een kist meenemen met spullen voor de eerste weken.
Afleveringen van de eerste reeks trokken dagelijks zo’n half miljoen kijkers. “Het is geen kijkcijferkanon, maar scoort wel stabiel in een interessante doelgroep”, zegt televisiewetenschapper Maarten Reesink.
“Het blijft vooral scoren onder middelbare scholieren. De personages in Utopia klooien met liefdes en relaties en wat ze met het leven moeten. Met dit soort zaken ben je als puber ook bezig. Bovendien vindt deze doelgroep het interessant om te kijken naar mensen die net wat ouder zijn dan zij.”
Reesink zegt dat hij vooraf niet had verwacht dat Utopia een succes zou worden. “Maar het is wel te verklaren. Het genre waarin Utopia valt, het realitygenre, werkt als een soap.”
Haat
Reesink legt uit dat een soap aantrekkelijk is voor kijkers omdat het een emotioneel realisme heeft en kijkers hierdoor kunnen meeleven met de personages. “Een soap wordt interessant omdat je de personages beter leert kennen en je jezelf met ze kunt identificeren. Het is niet altijd razend natuurgetrouw wat er gebeurt, maar de personages gedragen zich wel realistisch binnen deze onrealistische verhaallijnen.”
Door deze gebeurtenissen te volgen bouw je vanzelf een band op met de personages, legt hij uit. “Dat hoeft niet per se positief te zijn, je kunt ook iemand haten. Sterker nog, je kunt jezelf het beste identificeren met personages als hier een aantal positieve, maar ook negatieve banden tussen zitten.”
En voor realitytelevisie zoals Utopia zou dat nog beter kunnen werken, legt Reesink uit. “Want hier zijn het geen acteurs die je ziet, maar echte mensen. Ze beleven niets bijzonders en reageren wel vrij ‘normaal’ op deze gebeurtenissen.”
“In Utopia zitten echte emoties van echte mensen”, zegt voormalig deelnemer Billy Bakker, die vanaf de eerste aflevering te zien was. “De emoties zijn herkenbaar. Dat maakt het een mooie vorm van reality-tv.”
Bakker vertrok in oktober 2014 uit het programma omdat haar (destijds) vriend Ruud werd weggestemd. In 2016 mocht zij na een kijkersreferendum weer meedoen met het programma en afgelopen mei werd Bakker weer weggestemd.
Ze zegt dat zij zichzelf gedurende de tijd dat zij in het programma zat goed heeft leren kennen. “Het eerste jaar heb je weinig, moet je alles opbouwen en daardoor ben je echt op jezelf aangewezen”, vertelt de voormalig deelnemer.
“Je zit met veertien anderen die met hun ongezouten mening vertellen wat er opvalt in jouw karakter. Daar kun je niet voor weglopen en dat is leerzaam. Je sterke karaktereigenschappen ken je wel, maar door die confrontatie met anderen leer je ook je mindere kanten kennen. Door dit, en de andere pieken en dalen die je meemaakt, ben ik na mijn deelname echt als een ander persoon het programma uit gelopen. Ik heb me als mens echt ontwikkeld.”
Ook het feit dat je als Utopia-deelnemer met niks moet beginnen en geen enkele vorm van luxe ervaart, doet wat met je, stelt Bakker. “Je bent gewend aan een bepaalde standaard. Het is vanzelfsprekend om eten te hebben, warm water en schone kleren. Als je dat weghaalt, zoals dat gebeurt in Utopia, komt er mentaal een overlevingsdrang naar boven. Dat is zwaar, maar leerzaam. Hoe sterk ben je als mens als je luxe wordt weggehaald?”
In het begin van het programma was Bakker zich bewust van de camera’s. “Je wilt je vrienden en familie niet teleurstellen met wat je doet, maar die kennen je toch door en door.” Daardoor ebt dat “bewuste” gevoel snel weg, zegt de voormalig deelnemer. “Na twee weken vergeet je ze. Je bent zo bezig met wat je daar doet, en daarbij zijn de camera’s onopvallend waardoor je niet de hele tijd wordt herinnerd aan dat je gefilmd wordt. Behalve als je verdrietig bent, dan voel je ze echt prikken. Zo’n moment wil je niet delen met veel mensen.”
Aan de andere kant moest Bakker bij thuiskomst wel wennen dat ze ineens niet meer dag en nacht werd gevolgd door de camera’s. “Het is toch een bepaalde vorm van aandacht. En iedereen die aan Utopia meedoet, vindt die aandacht wel leuk. De camera’s zelf mis je niet, maar je weet wel dat je daarvoor een grote groep bereikte en die aandacht mis je wel.”
De voormalig deelneemster heeft nog steeds contact met fans. “Sociale media maken dat een stuk makkelijker. Veel oud-inwoners hebben op Facebook een eigen pagina waar ze fans op de hoogte houden. Die hebben veel volgers – ik heb er zo’n 24.000 – die het leuk vinden om te zien wat je zoal doet na Utopia.”
Sociale media en de livestreams maken een groot onderdeel uit van Utopia. De fans kunnen zo met elkaar communiceren over de beelden die zij gedurende de hele dag kunnen volgen. “De makers van Utopia weten precies wanneer de kijkers inloggen, wat ze bekijken en waar ze op reageren”, zegt Reesink. “Al die gegevens kun je exact analyseren en daar kan weer op worden ingespeeld. Vroeger had je alleen kijkcijfers, maar nu heb je veel meer gegevens waar je op kunt sturen. Dat wordt ook zeker bij Utopia gedaan.” Talpa geeft geen cijfers beschikbaar van hoeveel er naar de streams wordt gekeken.
Utopia, bedacht door John de Mol, is gebaseerd op het gelijknamige boek van Thomas More, die tijdens de opkomst van het humanisme kritiek uitte op de Engelse samenleving. De Mol bedacht het concept na het succes van eerdere realityseries als Big Brother en De Gouden Kooi. “Utopia is een slechtere variant van Big Brother“, vindt Reesink.
De televisiewetenschapper zegt dat Big Brother in landen als Amerika nog altijd een groot succes is, terwijl de laatste paar seizoenen hier slecht werden bekeken. “In Nederland is het programma stuk geëxperimenteerd.” Op een gegeven moment had je een rijke en een arme kant en werden er allerlei andere stunts uitgehaald om het programma mee aan te kleden, licht Reesink toe. “De versies die internationaal nog scoren, zijn de ‘kaal’ gebleven versies.
Utopia is volgens Reesink het mooiste voorbeeld van zo’n kale versie. Maar het programma haalt het niet bij Big Brother, vindt hij. “Dat programma was briljant, vooral doordat de bewoners elkaar op gezette tijden moesten nomineren om uit het programma te gaan. Dat zorgde voor spanningen in de groep. In Utopia heb je geen soortgelijke cliffhangers, wat het programma wel authentieker maakt. Maar blijkbaar gebeurt er toch genoeg om de vaste kijkersgroep vast te houden.”
Utopia 2
Ook Utopia 2 zal deze kijkers blijven boeien, denkt Reesink. “Het zal eerder verrassen als het opeens geen succes meer wordt.”
Utopia blijft volgens Reesink interessant doordat het concept appelleert aan een soort verlangen aan het opnieuw beginnen met een nieuwe samenleving. “Het gevoel waar bijvoorbeeld ook Boer zoekt Vrouw aan appelleert. Slow tv dat een gevoel uitstraalt van terug naar zuiverheid en authenticiteit, een terugverlangen naar toen alles nog rustig was. Er gebeuren kleine dingetjes in zoals ruzietjes – in feite is het gewoon een studentenhuis – en het speelt zich af op een locatie die is afgesloten van de wereld, maar die wel middenin de belevingswereld staat van het kijkerspubliek.”
Ook Bakker denkt dat Utopia 2 net als de eerste reeks een succes blijft. “Veel fans en kijkers zeggen dat ze het jammer vinden dat die begintijd van Utopia niet meer terugkomt. Maar dat gebeurt nu natuurlijk wel weer en wellicht dat dit een nieuwe kijkersgroep aan het programma bindt.
Bakker zelf “gaat zeker kijken” naar Utopia 2, in elk geval naar de eerste weken. “Ik heb zelf nooit het begin gezien omdat ik zelf meedeed, heb het ook niet teruggekeken. Ik denk dat het zwaarder en heftiger wordt dan bij ons. Met de middelen waarmee de nieuwe groep moet starten, wordt het ontzettend zwaar. En daarbij zijn ze nu met vijf mensen terwijl wij met z’n vijftienen waren. In zo’n kleine groep moet er maar net iemand tussen zitten met wie je het treft. Dat wordt heftig en spannend, maar vooral leuk voor de kijkers.”
Utopia 2 is vanaf maandag 4 juni om 19:30 uur bij SBS6 te zien.
